Ομιλία του Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών κ. Θανάση Βαλτινού
Παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου «Πώς γράφτηκε ο Εμφύλιος. Πώς περιέγραψαν οι δύο πλευρές τις μάχες του Εμφυλίου Λεωνιδίου – Αγίου Βασιλείου (21-22 Ιανουαρίου 1949). Case study για την ιστορία του Εμφυλίου πολέμου» (Εκδοση Αρχείου Τσακωνιάς – 2016). *
Το βιβλίο το έχω διαβάσει από καιρό και το εκτίμησα. Το διάβασα πάλι πρόσφατα. Το βρήκα εξαιρετικό από την άποψη του γραψίματος. Παραστατικό, σαφές και απολύτως πληροφορημένο, χαρακτηριστικά που αποτελούν βασική προϋπόθεση ενός ιστορικού συγγραφέα. Ο κ. Παπαθανασόπουλος είναι ένας γνωστός συγγραφέας, έχει γράψει και άλλα βιβλία πολύ ευρέος φάσματος, ωστόσο το παρουσιαζόμενο βιβλίο έχει καθαρά ιστορικό χαρακτήρα.
Η βασική αρετή του συγγραφέα είναι η τεκμηρίωση και η αντικειμενικότητα. Οι προσωπικές του πεποιθήσεις, ιδεολογίες, απόψεις μπαίνουν στην άκρη, ώστε να μην παρεμβαίνουν και να μην επηρεάζουν τον αναγνώστη, όπως συμβαίνει σε άλλα ιστορικά κείμενα, που μόνο ιστορικά δεν είναι.
Το θέμα του βιβλίου είναι οι μάχες του Λεωνιδίου και του Αγίου Βασιλείου. Ήσαν μάχες αποφασιστικής σημασίας για την έκβαση του Εμφυλίου. Συνέβησαν στις αρχές του 1949, όταν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Εθνικού Στρατού είχαν αρχίσει, αλλά δεν είχαν ολοκληρωθεί. Εγώ προσωπικά διατηρώ μνήμες από εκείνη την εποχή. Όταν ήμουν στο Γυμνάσιο θυμάμαι τους ΛΟΚατζήδες που είχαν περάσει και είχαν μείνει στην Τρίπολη.
Συμπληρωματικά στα όσα γράφει το βιβλίο να αναφέρω μια κρίσιμη στιγμή της μάχης του Αγίου Βασιλείου, όπως μου την διηγήθηκε ο πρωταγωνιστής της, ο έφεδρος Ανθυπολοχαγός Περικλής Μαντέλης. Πριν ξημερώσει η 22α Ιανουαρίου 1949 και πριν ξεσπάσει η επίθεση των ΛΟΚατζήδων, μια μικρή διμοιρία των ανταρτών, με, αν θυμάμαι καλά, διμοιρίτισσα την αδελφή του Πρεκεζέ Παρασκευή, ανέβαινε προς την κορυφή υψώματος, που δέσποζε στον Άη Βασίλη. Αυτή η αντάρτικη διμοιρία έπεσε πάνω στους διοικητές των δύο μοιρών των ΛΟΚ, ταγματάρχες Παπαθανασίου και Ψαράκη. Επικεφαλής τους ήταν ο επίσης ταγματάρχης Λουμάκης, ως αρχαιότερός τους. Στο ασθενικό φως της χαραυγής οι αξιωματικοί νόμισαν ότι ήσαν δικοί τους άνθρωποι, που έρχονταν προς το μέρος τους και πήγαν να τους μιλήσουν φιλικά. Έκπληκτοι όμως διαπίστωσαν ότι ήσαν αντάρτες, με τα όπλα τους έτοιμα να βαρέσουν. Θα τους έπιαναν οι αντάρτες και ίσως άλλη να ήταν η πορεία της μάχης αν δεν σώζονταν χάρη στην παρέμβαση του εφέδρου Ανθυπολοχαγού των ΛΟΚ Περικλή Μαντέλη. Με τον Μαντέλη γνωρίστηκα αργότερα, όταν υπηρετούσα ως έφεδρος αξιωματικός στη 5η Μοίρα Καταδρομών, στη Δράμα. Στην αρχή μου είχε κάνει κάποιες νύξεις και αργότερα μου αποκάλυψε ότι αυτός γλύτωσε τους ταγματάρχες και αμέσως μετά εκδηλώθηκε η πετυχημένη επίθεση των ΛΟΚατζήδων.
Το βιβλίο περιγράφει με ακρίβεια, με ακρίβεια ωρολογίου, όλα τα περιστατικά των μαχών Λεωνιδίου και Αγίου Βασιλείου. Ως προς τη μάχη του Αγίου Βασιλείου η περιγραφή βασίζεται κυρίως στα σήματα που έστελνε η στρατιωτική διοίκηση, σήματα που στέλνονταν την ώρα της μάχης. Είναι αξιοθαύμαστη η επιμέλεια, η προσοχή και η προσπάθεια του συγγραφέα να αποδώσει (και αποδίδει) τη μάχη κατά τρόπο συναρπαστικό. Και βεβαίως τα σχόλια που ακολουθούν πλαισιώνουν τα κύρια ιστορικά χαρακτηριστικά.
Από την άλλη μεριά ο συγγραφέας του βιβλίου έχει τις βασικές αρετές ενός ιστοριογράφου, την αντικειμενικότητα και την αρτιότητα. Επίσης σημαντική είναι η λεπτομερής παρουσίαση των πηγών του. Ο Παπαθανασόπουλος αναφέρει κάθε φορά το ποιοι είναι οι συνομιλητές του, οι πληροφορητές του και από τη μια μεριά και από την άλλη. Νομίζω ότι σε έναν σχετικά επαρκή αναγνώστη του βιβλίου είναι αρκετά εύκολο να καταλάβει την επιστημονική θέση του συγγραφέα, την ουδέτερη κατά κάποιο τρόπο και την αντικειμενική παρουσίαση των πραγμάτων.
Πρέπει τέλος να πω ότι ο συγγραφέας δεν κρύβει τη δική του προσωπική, ιδεολογική ή πολιτική του τοποθέτηση, που επίσης είναι μια αρετή και που βεβαίως δεν επηρεάζει κατά κανένα τρόπο την ακεραιότητά και αντικειμενικότητά του στη συγγραφή του βιβλίου.-
*Ο κ. Βαλτινός παρουσίασε το βιβλίο το Σάββατο, 10 Σεπτεμβρίου 2016, στα πλαίσια του 8ου Τσακώνικου Συνεδρίου.
